کیفیت دلبستگی و عوامل موثر بر آن

طبقه‌بندی کیفیت دلبستگی

به تعاریف پرداختیم و مراحلی که کودک به والدین و یا مراقبانش دلبستگی پیدا می کند را توضیح دادیم. حالا می خواهیم درباره ی انواع کیفیت دلبستگی صحبت کنیم. 

 دلبستگی ایمن:
این کودکان رفتار دلبستگی واضحی بعد از جدایی از مادر نشان می‌دهند. آن‌ها مادر را صدا می‌کنند، دنبال او می‌روند و او را جستجو می‌کنند و نهایتاً شروع به گریه می‌کنند. زمانی که مادر برمی‌گردد خوشحال می‌شوند و او را بغل می‌کنند و می‌خواهند با وی تماس جسمی داشته باشند. بعد از مدت کوتاهی آرام می‌شوند و سعی می‌کنند دوباره بازی را شروع کنند.
دلبستگی ناایمن اجتنابی:
این کودکان نسبت به جدایی اعتراض چندانی نمی‌کنند و رفتار دلبستگی واضحی از خود نشان نمی‌دهند. (مثل دنبال کردن مادر تا جلوی در، یا گریه کردن). آن‌ها به بازی خود ادامه می‌دهند اگر چه کمتر در محیط به کاوش می‌پردازند. گاه گاهی هنگامی که مادر اتاق را ترک می‌کند با چشم او را دنبال می‌کنند و رفتن او را مشاهده می‌کنند. اغلب تماس بدنی زیادی بین آن‌ها وجود ندارد. بعد از بازگشت مادر این نوزادان از او اجتناب می‌کنند و تقاضایی برای در آغوش گرفتن او نمی‌کنند.

دلبستگی ناایمن دوسوگرا:
این کودکان بعد از جدایی خیلی مضطرب می‌شوند و گریه می‌کنند اما هنگامی که مادر به اتاق برمی‌گردد، نمی‌تواند آن‌ها را آرام کند و مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا این کودکان آرام شوند گاهی حتی بعد از چند دقیقه هم نمی‌توانند به بازی برگردند زمانی ‌که مادر آن‌ها را بغل می‌کند، این کودکان در عین حال که ابراز تمایل برای تماس بدنی و مجاورت می‌کنند، اما نسبت به مادرشان پرخاشگری نشان می‌دهند.

دلبستگی آشفته:
حتی کودکی که دلبستگی ایمن نشان می‌دهد گاهی ممکن است رفتار آشفته‌ای بروز دهد، مثلاً به سمت مادر برود، برای مدت کوتاهی دویدن را متوقف کند و سپس دوباره شروع به دویدن دور اتاق کند و دنبال مادرش بگردد و زمانی‌که مادرش برمی‌گردد از نزدیک شدن به او امتناع کند. این الگوی دلبستگی آشفته اغلب در کودکانی مشاهده می‌شود که در معرض مشکلات بالینی قرار دارند و یا کودکانی که تجربه هایی مثل از دست دادن والدین، جدایی از والدین یا مورد سوء استفاده قرار گرفتن را داشته‌اند .
عوامل مؤثر بر دلبستگی ایمن
چه عواملی می‌توانند بر ایمنی دلبستگی تأثیر بگذارند؟
 فرصت برقرار کردن رابطه نزدیک:
در صورتی که یک بچه فرصت برقراری رابطه عاطفی با والد را نداشته باشد چه پیش می‌آید؟ مطالعاتی که در مورد کودکان پرورشگاهی انجام شده نشان می‌دهد که این نوباوگان علی رغم رفتار شاد و معاشرتی قبل از جدایی، پس از جدایی با گریه کردن، کناره‌گیری از محیط، کاهش وزن و ... واکنش نشان دادند.
زمانی که این کودکان به فرزندی پذیرفته شدند بسیاری از آن‌ها توانستند با والد خوانده‌هایشان پیوند عمیقی برقرار کنند و این نشان می‌دهد که اولین پیوند دلبستگی می‌تواند در اواخر 4 تا 6 سالگی ایجاد شود. اما این بچه‌ها در دوره کودکی و نوجوانی مشکلات عاطفی و اجتماعی زیادی مانند تمایل زیاد به جلب توجه بزرگسالان، صمیمیت افراطی نسبت به بزرگسالان ناآشنا و ضعف در رفاقت نشان دادند.
 کیفیت پرستاری:
پاسخ‌دهی بی‌درنگ، منظم و مناسب مادران به علایم نوباوگان و نگهداری محبت‌آمیز آن‌ها، با ایمنی دلبستگی ارتباط دارد. نوباوگان دلبسته ناایمن مادرانی دارند که تماس جسمانی را دوست ندارند، به طور نامناسبی با آن‌ها برخورد می‌کنند، به صورت یکنواخت و گاهی منفی، رنجیده و طرد کننده با آن‌ها برخورد می‌کنند.
نوباوگان دلبسته اجتنابی در مقایسه با نوباوگان دلبسته ایمن از پرستاری بیش ازحد تحریک کننده و مزاحم برخوردارند. برای مثال، مادر آن‌ها ممکن است زمانی که آن‌ها به خواب رفته‌اند و یا سرگرم کار دیگری می‌باشند، با تمام نیرو با آن‌ها حرف بزند.
نوباوگان مقاوم، معمولاً پرستاری بی‌ثبات را تجربه می‌کنند. مادر آن‌ها نسبت به علایم بچه بی‌اعتنا است. اما وقتی بچه شروع به کاوش می‌کند، آن‌ها با منحرف کردن توجه او به سمت خودشان در کاوش وی مداخله می‌کنند. در نتیجه، این بچه‌ها بیش از حد وابسته‌اند و از درگیر شدن مادر عصبانی می‌شوند. بدرفتاری با کودکان و بی‌توجهی به آن‌ها با هر سه نوع الگوی دلبستگی ناایمن ارتباط دارد.
ویژگی‌های کودک:
چون دلبستگی به رابطه‌ای دو نفره بستگی دارد، ویژگی‌های نوباوه می‌تواند بر سهولت برقراری ارتباط تأثیر گذارد. عواملی نظیر زودرس بودن، عوارض زایمان و بیماری نوزاد، پرستاری را برای والدین سخت‌تر می‌کنند. چنانچه والدین برای پرستاری از نوباوه‌ای که نیازهای خاصی دارد وقت و تحمل کافی داشته باشند و فرزند آن‌ها دچار بیماری خاص و شدیدی نباشد، رشد دلبستگی را بخوبی پشت سر می‌گذارند.
 شرایط خانوادگی:
الگوهای واقعی درونی، خاطرات بازسازی شده‌ای هستند که عوامل متعددی از جمله تجربیات رابطه در روند زندگی بر آن ها تأثیر می‌گذارند. در نتیجه بزرگسالانی که پرورش ناخوشایندی داشته‌اند محکوم نیستند که والدین بی‌عاطفه‌ای شوند بلکه نحوه‌ای که والدین کودکی خود را در نظر می‌گیرند، توانایی آن‌ها برای کنار آمدن با رویدادهای ناگوار زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد و مهم این است که والدین خود را چگونه به خاطر آورند. مثلا مهربان و با گذشت یا نامهربان و خشن.

 خلق و خوی کودک: همه روانشناسان در این نکته توافق دارند که پاسخدهی مراقب به کودک، عامل اصلی شکل گیری رفتارهای دلبستگی در کودک است. در این مورد آنان توجه خود را معطوف به خلق و خوی فطری کودک کرده‌اند. برای مثال خلق‌ و خویی که بعضی از شیرخوارگان را در گروه ملایم قرار می‌دهد شاید در عین حال سبب شود آن‌ها به میزان بیشتری از دلبستگی ایمن برخوردار باشند تا کودکانی که خلق و خوی آن‌ها از نوع دشوار است. در واقع پاسخ والد به کودک غالباً تابعی از رفتار خود کودک است. برای مثال مادران کودکان دشوار، وقت کمتری صرف بازی با آن‌ها می‌کنند. الگوهای دلبستگی ممکن است منعکس کننده تعامل بین خلق و خوی کودک و پاسخدهی والدین باشد.